اين گياه درون زمره گياهان بومي مناطق شرقي آسيا و شمال آمريكا بـه شمار مي آيد و ريشـه آن بـه عنوان دارويي اساطيري، طبخ حسو یا کاچی عربی بيش از هزاران سال هست كه درون ميان مردم كشورهاي چين، كره، تايلند، ويتنام، منچوري و نيز درون بين سرخپوستان امريكايي مورد مصرف قرار مي گيرد.
جين سينگ گياهي نيرو بخش بوده و در حفظ سلامتي و هماهنگي فعاليت هاي اساسي و حياتي بدن نقش بـه سزايي دارد. طبخ حسو یا کاچی عربی اين گياه قرن هاست كه بـه منظور بهبود عملكرد حافظه، كاهش استرس، درمان ناتواني، سستي و ساير علائم ناشي از فرسودگي و افزايش سن و همچنين براي افزايش طول عمر افراد مورد استفاده قرار مي گيرد.
اين گياه درون دوران گذشته از چنان ارزش والايي درون شرق برخوردار بود كه بـه عنوان مثال درون چين تنـها امپراطوران حق جمع آوري و نگهداري ريشـه هاي آن را داشتند و در دوران هاي بعد نيز بـه عنوان جزيي جدايي ناپذير از وعده غذايي پادشاهان و امپراطوران بـه منظور افزايش قواي جسماني، ذهني، و به عنوان اكسير جواني و شادابي جايگاه خود را همچنان حفظ نمود.
جينسينگ را بـه عنوان يك عامل پيشگيري كننده و نيز ” اعاده كننده و كارا“ بـه منظور افزايش ظرفيت جسماني و ذهني و رواني تأئيد كرده و نقش بـه سزاي آن را بـه منظور كمك درون بهبود عوارضي چون ضعف، ناتواني، از دست تمركز درون طول دوره نقاهت مورد توجه قرار داده است. WHO) 1999)
از ساير خواص جينسينگ مي توان بـه موارد زير اشاره كرد.
1- گشايش ذهن
2- افزايش قدرت جسماني ( نيرومند تر ساختن بدن)
3- بهبود فعاليت حافظه
4- افزايش شادابي و نشاط ( بـه عنوان محرك)
5- افزايش قدرت تحمل و پايداري
6- از بين بردن استرس ها
7- مقابله با پيري و فرسودگي ( عوارض ناشي از افزايش سن)
8- بالا بردن قدرت دفاعي بدن درون برابر بيماري ها ( امراض)
9- تقويت سيستم ايمني بدن
10- تنظيم سوخت و ساز و متابوليسم بدن
11- جلوگيري از سردرد
12- درمان بيخوابي و بد خوابي
13- كاهش اثرات منفي ناشي از يائسگي ( تأثيرات تعديل كننده بر عوارض ناشي از يائسگي درون خانم ها)
14- بر طرف ساختن يا بهبود مشكلات جنسي درون هر دو جنس
15- رفع خستگي، ضعف و بي حالي
16- افزايش قدرت و توان سيستم قلبي و عروقي
17- تنظيم فشار خون ( كاهش دهنده فشار خون درون صورت بالا بودن آن و افزايش دهنده فشار خون درون صورت پايين بودن آن)
18- تنظيم سطح قند خون بدن ( مشابه بالا)
لازم بـه ذكر هست كه خواص بر شمرده شده قطعاً درون ريشـه اين گياه وجود دارد و دليل آن بـه وجود تركيباتي خاص كه از مـهمترين آن ها مي توان بـه دسته اي از تركيبات بـه نام ginsenoside مي توان اشاره كرد كه بعداً مفصلاً بـه توضيح آن خواهيم پرداخت. طبخ حسو یا کاچی عربی باز مي گردد هر چه ريشـه اين گياه مسن تر شود تجمعginsnoside ها نيز افزايش مي يابد و بدين ترتيب با افزايش تدريجي سن گياه خواص درماني و دارويي ريشـه آن نيز افزايش مي يابد.
ريشـه جينسينگ مي تواند بيشتر از صد ها سال زندگي كند. ولي بتدريج تغييراتي درون ساختار آن حاصل مي گردد.
اين گياه درون حدود سال چهارم از زندگي خود شروع بـه گل مي كند و پس از سپري كردن حدواً 4 که تا 6 سال از عمر خود، ريشـه اش، بـه بلوغ مي رسد جالب اين كه اهميت اين گياهان درون چين که تا به حدي هست كه صادرات بذر اين گياه ممنوع هست و از گياهان تحت حفاظت درون اين سرزمين بـه شمار مي آيند. همچنين درون كشور روسيه كندن گونـه هايي وحشي اين گياهان غير قانوني ست و در صورت تخلف شرايط خاص خود را دارا مي باشد.
ريشـه اين گياهان از چنان جايگاهي درون ميان بوميان چيني و درطب سنتي آن دوران بر خوردار بوده اند كه اطباي كهن، از آن بـه عنوان جزيي لاينفك درون همـه نسخه هاي تجويزي خود استفاده مي كردند و آن را درون درمان هر نوع بيماري مفيد مي دانستند،اين چنين بود كه ريشـه هاي آماده شده اين گياه ( بعد از طي مراحل تكميلي) توسط خود بيمار بـه منظور بازيابي سلامت گذشته و از دست رفته و يا توسط افراد سالم براي دستيابي و بهره مندي از خواص بي نظير و شگفت آور اين گياه جويده مي شدند.
شواهد بدست آمده حاكي از آن هست كه اين گياهان براي از ميان بردن آثار ناشي از خستگي و ضعفِ قواي ذهني و جسمي موارد استفاده فراواني دارند و نيز براي درمان بيماراني كه از دردهايي درون ناحيه سينـه شكايت داشتند ( بيماري هاي ريوي) نيز پيشنـهاد مي شوند همچنين اين گياه قادر بـه از بين بردن تومورها و افزايش طول مدت زندگي افراد مي گردد. مطلب قابل ذكر اينكه با وجود تمام آن چه درون مورد خواص درماني اين گياه گفته شد، اين دارو عمدتاً نقش حفاظتي و پيشگيري كننده داشته و كمتر بـه عنوان علاج قطعي و سريع ( فوري) درون درمان بيماري ها بـه كار گرفته مي شود و در صورت استفاده مرتب ونسبتاً طولاني مدت قادر بـه افزايش قواي جسماني و ذهني، شادابي و طول عمر مي گردد.
جينسينگ درون دسته گياهان همـه ساله و دائمي قرار مي گيرد. بسيار كند رشد بوده و به سال ها وقت براي بلوغ خود نيازمند است. ريشـه اي بزرگ و گوشتي داشته و طول آن بهcm 7-5 مي رسد. ضخامت ريشـه درون حدود cm5/2-1 مي باشد و بخش اصلي آن حالتي دوكي شكل و معمولاً 2 شاخه درون انتها را بـه خود مي گيرد. معمولاً ريشـه چه هاي كوچكي نيز از اطراف آن بـه سمت خارج رشد مي كنند. ريشـه اين گياهان درون بين دوران 3 تا10 سالگي گياه قابل برداشت است و در صورت گذشت ساليان بسيار دراز بـه تدريج فرسوده شده و تغيير شكل مي دهد و مي تواند منفذدار و چوبي شود.
محدوده رنگي درون بين ريشـه اين گياه از زرد بسيار كم رنگ مايل بـه سفيد که تا خرمايي و قهوه اي درون انواع آمريكايي آن است. اين گياه بـه نوبه خود بسيار زيبا و جذاب بوده داراي ساقه اي بر افراشته با ارتفاعي كه مي تواند بـه يك فوت نيز برسد و برگ هاي سبز رنگ با كناره هاي مضرس، ميوه اي مشابه بـه تمشك يا شاتوت با تجمع خوشـه اي مشابه، بـه رنگ قرمز روشن درون لابلاي برگ هاي نسبتاً پهن و زيباي آن خود نمايي مي كند كه همـه اين ها ظاهري بسيار دوست داشتني بـه اين گياه سودمند بخشيده اند. البته که تا كنون استفاده عمده تنـها از ريشـه اين گياه صورت گرفته هست و ساير بخش هاي آن مصارف دارويي ندارند.
اگر چه جينسينگ بيش از 4000 سال هست كه مورد استفاده قرار مي گيرد و نام آن بـه عنوان ارزنده ترين و محبوب ترين گياه درون ميان نوشته هاي بدست آمده از 2000 سال پيش درون چين قابل رويت مي باشد، اولين بار توسط يك گياه شناس بـه نام Collinson در سال 1740به جامعه علمي انگليس شناسانده شد.
گذشته از آن استفاده جينسينگ بـه صورت مدرن تر از قرن 19 همزمان با ارائه مقاله اي از جانب يك كشيش آغاز شد. او كه بـه عنوان مبلغي مذهبي پا بـه سرزمين چين نـهاده بود بعد از آشنايي با فوايد اين گياه اعجاب آور مقاله اي درون مورد خواص درماني آن با عنوان ” شرحي درون باره گياهي تاتاري با عنوان جينسينگ “ منتشر ساخت كه نقش بسزايي را درون شناساندن اين گياه بـه مردمان ديگر كشورها ايفا كرد.
نام جينسينگ بـه طيف وسيع و نسبتا ًمتمايزي از گونـه هايي با ظاهري متفاوت و خواص درماني نسبتاً گوناگون كه چگونگي پرورش واقليم زيست آن ها نيز که تا حدي با يكديگر فرق مي كند، اطلاق مي شود ولي بـه طور كلي همـه اين گياهان درون خانواده اي با نام Araliaceae) ) جا مي گيرند. حال درون اينجا براي آن كه درون يابيم كداميك از اين گياهان را مي توان بـه عنوان جينسينگ حقيقي بر شمرد بـه ذكر پاره اي از خواص تعدادي از معروفترين انواع اين گياهان مي پردازيم.
- جينسينگ آسيايي (panax ginsing): طبخ حسو یا کاچی عربی كه معمولاً با نام جينسينگ چيني يا كره اي معروف است. اين جينسينگ بـه عنوان نمونـه حقيقي جينسينگ با دارا بودن بيشترين خواص دارويي معرفي شده است. جالب است بدانيم كه نام اين جنس بـه معناي علاج كننده عام يا شفاي همـه بيماري مي باشد. خود اين نام بـه تنـهايي درون بر گيرنده بسياري از توضيحات درون مورد خواص فراوان و شگفت آور اين گياه است. درون واقع هيچ گياهي را نمي توان يافت كه که تا بدين حد بـه نامش نزديك شده باشد. اين نوع از جينسينگ مرغوبترين و بهترين نوع جينسينگ محسوب شده و كشت آن بـه صورت سنتي درون كره صورت مي گيرد. اين گياه بـه علت خواص و توان درماني بالايي كه دارد بسيار مورد توجه هست و علاوه بر كره درون كشورهاي ديگري از جمله چين، ژاپن، و بسياري ديگر از كشورهاي آسيايي قابل پرورش و كشت مي باشد.
مطلب ديگر اينكه ريشـه اين گياه با نام جين – چن (jin-chen) در ميان بوميان چيني معروف هست كه اين واژه بـه معناي آدم نما ( شبيه آدم) بوده و وجه تسميه آن بـه علت شباهت خاص شكل ظاهري ريشـه اين گياهان با هيأت يك انسان است.
- جينسينگ آمريكايي (panax quinquefolius) : اين گياه نسبت بـه مشابه چيني خود كوچكتر هست و درون بخش هاي شمالي آمريكا رشد مي كند. جينسينگ آمريكايي توسط سرخپوستان ( مردمان بومي آن مناطق) بـه منظور درمان بسياري از بيماري ها مورد استفاده قرار مي گيرد. اين گياه داراي لعاب ( شيره اي ) مشابه شيره گياه شيرين بيان مي باشد كه علاوه بر مواد شيرين موجود درون آن برخي مواقع با مقاديري مواد تلخ و نيز انواعي از تركيبات معطر همراه مي باشد. اين شيره مي تواند بوي ملايمي داشته باشد يا اصلاً بويي نداشته ياشد. موضوع قابل ذكر ديگر درون مورد اين گياه آن هست كه اين گياه با استقبال بسيار خوبي درون آسيا مواجه شده بـه طوريكه امروزه بيش از 85% جينسينگ كشت داده شده درون آمريكا بـه بازارهاي آسيايي صادر مي گردند. جالب هست بدانيدكه هر بوته از اين ريشـه ها درون سال 1748 بـه ازاي ا دلار درون آمريكا و 5 دلار درون چين بفروش مي رسيده ، كه اين خود بيان كننده ارزش بسيار زيادي هست كه بازرگانان چيني براي اين گياه قايل مي شدند. اخيراًً كشت اين گياه بـه صورت انبوه درون كانادا نيز رواج يافته است.
- جينسينگ ژاپني ( panax japonicus) : اين نوع جينسينگ از نظر محتويات فعال مشابه جينسينگ چيني بوده و لي با ميزاني بسيار كمتر.
- جينسينگ سيبري (Eleutherococcus senticosus)ً: اين نوع جينسينگ را نمي توان درون رده جينسينگ حقيقي بـه حساب آورد. اين نوع از جينسينگ بـه عنوان جينسينگ ارزان قيمت و با كيفيت دارويي پايين بـه فروش مي رسد.
- سَنچي جينسينگ(1)(panax notoginseng) يا (panax pseudo ginseng) : اين نوع جينسينگ، كاذب نيز خوانده مي شود و كاملاً با (panax ginseng) كه همان جينسينگ چيني هست از نظر قدرت عمل فوايد دارويي و درماني و از نظر موارد استفاده متفاوت است. از جمله موارد درماني كه از اين گياه استفاده مي شود، مي توان بـه موقف كردن خونريزي و تسكين درد اشاره كرد.
- جينسينگ هيماليايي (panax pseudoginseng subspecies himalaicus) : خواص درماني و دارويي اين نوع جينسينگ درون مقايسه با (panax ginseng) بسيار كمتر بوده و هيماليايي ها از آن درون درمان كم اشتهايي و موارد سؤهاضمـه بهره مي گيرند.
- دارف جينسينگ(2) (panax trifolius) : از انواع نادر جينسينگ آمريكايي بـه شمار مي آيد و سرخپوستان آمريكايي معمولاً از آن درون درمان سردرد، سرفه، سوء هاضمـه و ... بهره مي گيرند.
بررسي هاي شيميايي و داروشناسي بر روي اين گياه نشان داده هست كه جزء اصلي و ماده شيميايي فعال در
Panax ginseng ، ماده اي با عنوان جينسينو سايد است.
ريشـه اين گياهان حاوي 2 که تا 3 درصد از اين مواد مي باشد و تا كنون حدود 30 نوع مختلف آن از ريشـه اين گياهان تخليص شده و مورد بررسي قرار گرفته است. قابل ذكر آن كه فعاليت دارويي هريك از اين جينسينوسايدها مي تواند بـه تنـهايي درون تفبل با جينسينوسايد ديگر قرار بگيرد.( بـه صورت مخالف هم عمل كنند)
براي مثال، دو جينسينوسايد Rb1 و Rg1 را مي توان مورد بررسي قرار داد: يكي از آن ها بـه عنوان عامل بازدارنده و ديگري درون نقش عاملي فعال ساز بر سيستم عصبي تاثيرگذار مي باشند. چنين تاثيرات متمايز و متقابلي مي تواند موجب فراهم آوردن خواص خارق العاده و گوناگون دارويي و درماني درون گياه جينسينگ باشد؛ خواصي كه درون تنظيم و ايجاد هماهنگي درون ارگان هاي مختلف بدن مي توانند نقش موثري داشته باشند.
” پنسين “ نيز تركيب ديگري هست كه درون جينسينگ يافت شده و موجب كاهش قند خون مي شود و تركيبي مشابه انسولين دارد.
ساليسيلات اسيد و انيليك اسيد موجود درون جينسينگ عامل خواص آنتي اكسيدان درون اين گياه بوده و مي توان از آن براي مقابله با فرسودگي سود جست.
علاوه بر آن چه ذكر شد، جينسينگ داراي تركيباتي مشابه هورمون ها و پايين آورنده هاي كلسترول خون است. ريشـه اين گياه مي تواند موجب اتساع عروق گشته و خواصي چون ضد افسردگي و ضد اضطراب را بـه دنبال داشته باشد.
عصاره جينسينگ و جينسينوسايد هاي موجود درون آن موجب افزايش قدرت حافظه و يادگيري شده و نيروي جسماني را بالا مي برد. مصرف اين گياه، باعث مقاومت درون برابر بيماري ها و عفونت ها شده و افزايش متابوليسم و كاهش تري گليسريدها را درون صورت بالا بودن HDL خون بـه دنبال دارد.
تركيبات استروييدي موجود درون جينسينگ همچون (Panaxtriol) شباهت زيادي با استروييد هاي آنابوليك طبيعي بدن داشته و از اين رو مصرف اين گياه را براي قهرمانان و ورزشكاران ( بدنسازي) ايده آل مي سازد.
بهتر هست مصرف اين گياه درون طول دوران بارداري متوقف شود.
اخيرا كشف شده هست كه ژرمانيوم موجود درون ريشـه جينسينگ داراي اثرات قوي دي هيدروژني هست و از اين روبراي فعاليت هاي اصلي بدن و ارگان هاي آن مثل كبد، مفيد مي باشد.
ميزان مورد استفاده : 1 الي 5 گرم از ريشـه جينسينگ بـه صورت روزانـه براي بيش از ماه توصيه مي شود.
تا كنون عوارض جانبي شناخته شده اي براي مصرف اين چنيني اين گياه گزارش نشده است.
طريقه مصرف جينسينگ :
ريشـه خشك شده اين گياه سال هاست كه مورد استفاده خوراكي افراد قرار مي گيرد. اين ريشـه خشك شده
مي تواند بـه تنـهايي بـه صورت دم كرده ( جوشانده و چاي ) يا بـه عنوان بخشي از يك نوشيدني دم شده گياهي همراه با ساير گياهان و يا حتي بـه صورت افزودني بـه سوپ يا بـه شكل قرص مورد مصرف قرار بگيرد. اما رايج ترين شكل استفاده از آن، بـه صورت دم كرده و چاي يا بـه صورت عصاره ( شيره ) مي باشد.
هم چنين ريشـه خشك شده اين گياه مي تواند بـه تنـهايي يا همراه با ساير مواد غذايي چون عسل، مورد استفاده
قرار گيرد. پودر ريشـه اين گياه را مي توان بـه ساير غذاها اضافه كرده يا بـه صورت كپسول هايي درآورد و در طول روز از آن ها استفاده كرد.
تهيه چاي جينسينگ:
براي تهيه چاي جينسينگ، ميزان مناسبي آب را بجوشانيد و ترجيحا اين كار را درون ظروف غير فلزي همچون قوري هاي لعابي يا چيني انجام دهيد. مقداري از ريشـه خشك شده را بـه آن اضافه كنيد ( درون حدود 3-1 گرم ) سپس شعله را كم كرده و اجازه دهيد که تا به مدت 20 که تا 30 دقيقه بجوشد. درون صورت تمايل مي توانيد بيشتر از اين مدت نيز آن را بجوشانيد که تا جايي كه آب بـه نصف مقدار اوليه اش برسد.
حال صبر كنيد که تا چاي كمي سرد شده و دماي آن بـه دماي اتاق برسد. ( اين توصيه اي هست كه درون طب سنتي چين بـه آن اشاره شده و پيشنـهاد شده هست كه چاي با حرارت ولرم و ملايم نوشيده شود) بهتر هست كه درون روز، 1 يا 2 فنجان از اين چاي بنوشيد. چاي را مي توان براي هفته ها درون يخچال نگهداري كرد و براي استفاده مجدد، بر روي گاز يا ماكروويو بـه حرارت مطلوب رساند.
ريشـه ها را مي توان بـه صورت قطعه قطعه استفاده كرد. توجه شود كه ريشـه ها درون هنگام تهيه چاي و نيز که تا پايان مرحله خنك شدن بايد درون داخل قوري باقي بمانند.
روش دم كردن ريشـه كمك مي كند که تا ريشـه نرم و قابل استفاده شود. علاوه بر اين مي توان با قرار تعدادي از آن ها درون ماكروويو نرم و قابل برش شان كرد. دقت كنيد كه ريشـه ها هنگام گرم كردن، نسوزند. مي توانيد آن ها را بـه تنـهايي يا همراه عسل ميل كنيد.
ميزان 1 که تا 2 گرم پودر جينسينگ خالص و مرغوب ( با كيفيت عالي ) درون روز توصيه شده است. يا اين كه قطعه اي از ريشـه آن را بـه اندازه يك سكه، مورد استفاده قرار دهيد.
سرخپوستان درون هنگام طي مسافت هاي طولاني، اين ريشـه ها را براي رفع گرسنگي مي جوند و به اين ترتيب از خواص سرشار آن نيز بهره مند مي شوند.
معمولا توصيه مي شود كه از خود ريشـه جينسينگ يا شيره آن بـه جاي خريداري كپسول يا چاي هاي بسته بندي شده آن استفاده شود چرا كه خريداري ريشـه تضمين بر كيفيت چيزي هست كه درون اختيار داريد درون صورتي كه بسياري از كپسول هاي جينسينگي كه اكنون درون بازار يافت مي شوند حاوي جينسينگ خالص نبوده و حتي ممكن هست مقادير بسيار نا چيزي جينسينگ داشته باشند. همچنين آن دسته از كپسول هايي هم كه با اطمينان حاوي جينسينگ هستند معمولادر دسته اي جاي مي گيرند كه درون تهيه آن ها از ريشـه چه ها و ريشـه هاي جوان استفاده شده هست و بنابراين خواص چنداني نخواهند داشت. همچنين عصاره جينسينگ نيز از موارد بسيار متداول كاربردي آن درون چين مي باشد كه درون تهيه آن از كل ريشـه بـه جاي جداسازي بخش ها ويا تركيبات خاصي ازآن مورد استفاده قرار مي گيرد ( درون واقع همـه تركيبات كل ريشـه درون عصاره آن نيز يافت مي شود).
اين عصاره بصورت چكيده اي كامل درون مقابل آن چيزي هست كه غربيان معمولاً از تقطير و عرق گيري گياهان دارويي بـه دست مي آورند و بسيار كاراتر مي باشد، چرا كه با عمليات تقطير و به نحوي خالص سازي و حذف برخي تركيبات كه ممكن هست ناشناخته بوده و در نحوه عمل ساير تركيبات نقش داشته باشند که تا حدي از خواص اصلي گياه كاسته خواهد شد درون صورتي كه درون اين جا اين شيره و عصاره حاوي همـه تركيبات موجود درون ريشـه اصلي بوده و بنابراين قادر هست تا با بهترين توان، عمكردهاي خود را بـه انجام برساند.
تفاوت جينسينگ قرمز و سفيد:
در هنگام برداشت جينسينگ بـه طور طبيعي سفيد رنگ بوده و بر اساس اعمال روش هاي بعدي كه درون طي آن جينسينگ خشك مي شود، رنگ بعدي آن حاصل مي گردد.
در دوران باستان جينسينگ قرمز بـه جينسينگي اطلاق مي شد كه بعد از عمليات خشك شدن درون برابر نور آفتاب بـه دست مي آمد. ولي درون دوران مدرن جينسينگ قرمز معمولاً طي پروسه بخار كه تأثير مشابه اي را بر روي رنگ آن مي گذارد حاصل مي شود. درون هر دو صورت اين تغيير رنگ درون نتيجه كارامليزه شدن قندهاي موجود درون ريشـه اين گياه اتفاق مي افتد. بـه نظر مي آيد كه تفاوت چنداني ميان ريشـه خشك شده درون آفتاب يا بخار داده شده جينسينگ ( جينسينگ قرمز) با ريشـه معمولي جوشانده شده آن ( جينسينگ سفيد) درون خواص، وجود نداشته باشد.
چند نكته:
جينسينو سايد با نام علمي Saponins Tri pterpenoid و درون برخي مواقع نيز با نام panaxoside در ريشـه جينسينگ شناخته مي شود.
- Saponin ها داراي خواص ديگري چون تب بر بودن، ضد تشنج بودن و تنظيم قند و كلسترول خون را نيز دارا مي باشند.
- ريشـه هاي جينسينگ فقط درون فصل پاييز جمع آوري مي شوند چرا كه فقط دراين حالت هست كه مي توانند حالت گوشتي و ظاهر مناسب و مطبوع خود را حتي بعد از خشك شدن نيز حفظ كنند.
[عطاری عرفان - داروهای گیـاهی و خواص گیـاهان و مـیوه های شفابخش طبخ حسو یا کاچی عربی]